দুখবোধ
এষাৰ কথা আছে- ‘জীৱন আনন্দও নহয়, যন্ত্রণাও নহয়,ই এটা কঠিন কৰ্তব্য। সাহস আৰু আত্মোৎসৰ্গৰ মনোভাবেৰে এই কৰ্তব্য পালন কৰাত ব্রতী হ’ব লাগে।’ এই কৰ্তব্য কৰিবলৈ চেষ্টাও কৰা হয়। জীবনটোক যদি সংগ্রাম বুলি ধৰা হয় অথবা জীবন সংগ্রামৰ পদে পদে বাধা নাথাকিলে সংগ্রামৰ অৰ্থ কি হ’ল বুলি টমাছ হাৰ্ডিৰ দৰে নিজকে প্রশ্নও কৰা হয়,তথাপি যেন কিবা এটাৰ উত্তৰ পাবলৈ বাকী থাকিল,এনে লাগে। স্বৰ্গীয় সুখৰ স্পৃহা নাথাকিলেও মানুহৰ প্রতিয়ে মানুহৰ অনুৰাগ থাকে। সেইবাবেই হয়তো দুখত ‘উদ্বিগ্ন’ ন’হলেও মনত দুখ ওপজে। মানুহৰ দুখত দুখী আৰু সুখত সুখী হ’ব লাগে। কিন্তু আমি যেন ইয়াৰ ওলোটাটোহে কৰোঁ। মনৰ সুখেই আচল সুখ।ঠিকেই। কিন্তু,কিছুৱে আলফুলে চুই পোৱা প্রাচুৰ্যৰ সুখ,নিছলাৰ অনুভূত সুখৰ স্পন্দনৰ মিল অথবা পাৰ্থক্য আছেনে? ‘সুখৰ সংঘাত’ অথবা ‘সুখ বিভাজন’ বুলিব পাৰিনে? বোধহয় এই দুখৰ প্রতি হাবিয়াস নাথাকিলেও অজানিতে সুখ পাবলৈকে মানুহে দুখ কৰে,দুখ সহে। ৰবীন্দ্রনাথ ঠাকুৰে এষাৰ কথা কৈছিল - ‘দুখেই জগতৰ সকলো পদাৰ্থৰ মূল। মানুহে নিজে যি বস্তু নিৰ্মাণ কৰিছে সেই সকলো দুখৰ দ্বাৰাই কৰিছে। দুখেৰে নিৰ্মাণ নকৰা বস্তুত আন্তৰিকতা নাই।’ কথ